วันนี้เราจะพาคุณไปทำความรู้จักกับผ้าไหมยกดอกลำพูนในแหล่งกำเนิดที่ “สถาบันผ้าทอมือหริภุญชัย” ตั้งอยู่ที่ตำบลต้นธง อำเภอเมือง จังหวัดลำพูน ซึ่งเป็นสถานที่ท่องเที่ยวที่เปิดโอกาสให้คุณได้เรียนรู้เกี่ยวกับผ้าเมืองลำพูน โดยเฉพาะอย่างยิ่งผ้าไหมยกดอกลำพูนที่มีชื่อเสียง และได้รับการขึ้นทะเบียนเป็นสิ่งบ่งชี้ทางภูมิศาสตร์ (GI)
สถาบันผ้าทอมือหริภุญชัย จังหวัดลำพูน
ทำความรู้จักกับสถานที่
“สถาบันผ้าทอมือหิรภุญชัย” ตั้งอยู่ในตำบลต้นธง อำเภอเมือง จังหวัดลำพูน เป็นสถาบันที่ได้รับการดูแลโดยองค์การบริหารส่วนจังหวัดลำพูน ซึ่งตระหนักถึงความสำคัญของภูมิปัญญาการทอผ้าของชาวลำพูน ที่มีลักษณะเฉพาะตัวและถือเป็นมรดกทางวัฒนธรรมที่ส่งต่อกันมาตั้งแต่อดีต เพื่อป้องกันไม่ให้ความรู้เหล่านี้สูญหายไปตามกาลเวลา จึงได้มีการก่อตั้งสถาบันนี้ขึ้น
ประวัติความเป็นมา
แต่เดิมหญิงสาวจากลำพูนมีความเชี่ยวชาญในการทอผ้า และเนื่องจากลำพูนเป็นจังหวัดที่มีประวัติศาสตร์ยาวนานที่สุดในภาคเหนือ จึงมีชุมชนที่หลากหลายเชื้อชาติอาศัยอยู่ เช่น ยวน โยนก ไทใหญ่ ยางแดง เขิน ลื้อ ลั้วะ และมอญ ซึ่งการทอผ้าของชนชาวยอง (ไทลื้อที่อพยพมาจากเมืองยอง ซึ่งเป็นส่วนหนึ่งของเมืองเชียงตุงในประเทศพม่า) ถือเป็นสิ่งที่มีลักษณะเฉพาะตัวอย่างชัดเจน
สำหรับกลุ่มชนชั้นสูง วัสดุที่ใช้ในการทอผ้าจะเน้นที่เส้นไหมมากกว่าฝ้าย ซึ่งมักจะใช้ในกลุ่มชนชั้นล่าง เมื่อเวลาผ่านไปนับร้อยปี การทอผ้าไหมและผ้าฝ้ายยังคงมีการประยุกต์ใช้ แต่ลวดลายกลับไม่ค่อยมีความซับซ้อนนัก
จวบจนกระทั่ง พระราชชายา เจ้าดารารัศมี (พระธิดาของพระเจ้าอินทวิชยานนท์ ผู้ปกครองนครเชียงใหม่ องค์ที่ 7) พระราชชายาแห่งพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 5
หลังจากการเสด็จสวรรคตของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว พระราชชายา เจ้าดารารัศมี ได้ขอพระราชทานพระบรมราชานุญาตเพื่อกราบถวายบังคมลาพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 6 และเสด็จกลับไปประทับที่เชียงใหม่ ท่านได้นำความรู้ที่ได้รับจากราชสำนักส่วนกลางในระหว่างที่ประทับอยู่ที่วังหลวงในกรุงเทพฯ มาปรับใช้ในการสร้างลวดลาย
นอกจากนี้ ยังได้ฝึกสอนชาวบ้านในคุ้มเชียงใหม่ให้ทอผ้ายก โดยเพิ่มลวดลายลงในผืนผ้าไหมเพื่อให้มีความโดดเด่นเป็นพิเศษ ด้วยการใช้ด้ายพุ่งพิเศษ เช่น ดิ้นเงินและดิ้นทอง การเก็บลายจึงต้องใช้เครื่องมือที่เรียกว่า “ตะกอ” เพื่อให้สามารถทอลวดลายที่มีความซับซ้อน ประณีต และงดงามได้ เทคนิคการทอในลักษณะนี้เรียกว่า “ยกดอก”
ด้วยเหตุที่พระราชชายา เจ้าดารารัศมี ทรงมีความสัมพันธ์เป็นพระญาติกับเจ้าเมืองลำพูน ทำให้พระองค์ทรงสอนวิชาการทอผ้ายกให้กับเจ้าหญิงส่วนบุญ พระราชชายาของเจ้าจักรคำ ขจรศักดิ์ (เจ้าเมืองลำพูนองค์สุดท้าย) และเจ้าหญิงลำเจียก (พระธิดาของเจ้าจักรคำ ขจรศักดิ์) ทั้งสองพระองค์จึงได้นำความรู้ด้านการทอผ้ายกไปฝึกฝนกับผู้คนในคุ้มหลวงลำพูน ซึ่งชาวบ้านได้เรียนรู้วิธีการทอผ้ายกจากผู้ที่อยู่ในคุ้ม จนเกิดความเชี่ยวชาญ และมีการเผยแพร่วิธีการทอผ้าไปยังชุมชนต่างๆ อย่างกว้างขวาง
พระองค์ทรงฟื้นฟูผ้าไหมยกดอกลำพูนเพื่อสร้างความงดงามที่ล้ำเลิศยิ่งขึ้น โดยนำเทคนิคจากภาคกลางมาประยุกต์ใช้ วิธีการทอผ้านี้ได้รับความสนใจอย่างมากในตำบลเวียงยองและพื้นที่รอบข้างซึ่งเป็นชุมชนของเจ้านายยองในอดีต ในสมัยพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ผ้ายกที่ทอด้วยความประณีตจากชาวลำพูนได้รับความนิยมจากผู้คนทั่วไป ไม่ใช่เฉพาะในราชสำนักเท่านั้น
ปัจจุบันการทอผ้าไหมยกดอกลำพูนถือเป็นมรดกทางหัตถกรรมที่ส่งต่อสู่รุ่นลูกรุ่นหลาน และมีการขยายแหล่งทอผ้าไปยังอำเภอลี้และอำเภอทุ่งหัวช้าง
ความน่าสนใจ
ด้วยเหตุที่กล่าวไปข้างต้น จังหวัดลำพูน ได้รับการยกย่องว่าเป็นศูนย์กลางการทอผ้าไหมยกดอกที่สำคัญที่สุดในประเทศไทย โดยมีลวดลายที่โดดเด่นเป็นเอกลักษณ์ เช่น ลายดอกพิกุล ลายกลีบลำดวน ลายใบเทศ ลายเม็ดมะยม และลายพุ่มข้าวบิณฑ์ เป็นต้น
สำหรับลวดลายโบราณที่ยังคงได้รับความนิยมในปัจจุบันคือ ลายดอกพิกุล ซึ่งได้รับการพัฒนาลวดลายให้มีความหลากหลายมากยิ่งขึ้น เช่น พิกุลเครือ พิกุลมีขอบ พิกุลก้านแย่ง พิกุลเชิงใหญ่ พิกุลถมเกสร พิกุลเล็ก พิกุลใหญ่ และพิกุลสมเด็จ เป็นต้น โดยแต่ละลายมีรูปแบบที่ไม่ซ้ำกัน
ลักษณะเด่นของผ้ายกดอก คือ การมีลวดลายในตัวของผืนผ้า โดยมีพื้นผิวสัมผัสที่นูนแตกต่างกันไปตามลวดลาย ส่วนใหญ่จะใช้ฝ้ายหรือไหมสีเดียวกันตลอดทั้งผืน บางครั้งอาจมีการจกฝ้ายเพื่อเพิ่มความเด่นให้กับลวดลายได้อีกด้วย
ทั้งนี้ สถาบันผ้าทอมือหิรภุญชัย เป็นสถาบันที่มุ่งส่งเสริมการเรียนรู้เกี่ยวกับการทอผ้าแบบดั้งเดิมและการสืบทอดวัฒนธรรมการทอผ้าของจังหวัดลำพูน เพื่อพัฒนาตลาดผ้าทอและสร้างอาชีพที่มีความมั่นคงและมีคุณค่าในพื้นที่นี้ นับเป็นแหล่งเรียนรู้ที่สำคัญด้านวัฒนธรรมการทอผ้าของชาวลำพูน รวมทั้งเป็นสถานที่จัดแสดงเรื่องราวและประวัติความเป็นมาของผ้าทอ ซึ่งผู้ที่ได้เข้ามาสัมผัสจะสามารถเข้าใจถึงคุณค่าของภูมิปัญญาไทยได้อย่างลึกซึ้งจริง ๆ
ข้อมูล ของ พผ้าทอมือหิรภุญชัย ลำพูน
- สถานที่ตั้ง : ตำบลต้นธง อำเภอเมือง จังหวัดลำพูน
- เวลาเปิด-ปิด : ทุกวัน ตั้งแต่เวลา 08.30 น. – 17.00 น.
- ติดต่อสอบถาม : 053-560-144
หากคุณกำลังมองหาผ้าทอที่งดงามและผลงานศิลปะจากชาวลำพูน สถาบันผ้าทอมือหริภุญชัย ได้จัดเตรียมโซนร้านค้าที่มีผลิตภัณฑ์หลากหลายให้คุณได้เลือกชมและเลือกซื้อตามใจชอบ ด้วยเหตุนี้ เมื่อคุณมีโอกาสมาเยือนจังหวัดลำพูน อย่าลืมแวะไปที่สถาบันผ้าทอมือหิรภุญชัยเพื่อสัมผัสความงามและคุณค่าของผ้าไทย สำหรับวันนี้ เว็บหวยสด คงต้องขอตัวลากันไปก่อน บทความหน้าเราจะพาไปเที่ยวที่ไหนต่อ รอติดตามชมกันได้เลย สวัสดีครับ